Τα επτά αρχαιολογικά μυστικά του Παναθηναϊκού Σταδίου
Εδώ ο αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν τα Παναθήναια, οι Ρωμαίοι
έκαναν θηριομαχίες και οι σύγχρονοι τους Ολυμπιακούς Αγώνες.  |
| Φωτογραφία από το εργοτάξιο πριν από την ανακατασκευή του.. φωτ German archaiological institute.. |
Το 1896 το Στάδιο φιλοξένησε τους πρώτους διεθνείς ολυμπιακούς αγώνες και η ανοικοδόμησή του ξεκίνησε δύο χρόνια νωρίτερα. Ωστόσο, η ιστορία του ξεκινάει από τον 4ο αιώνα π.Χ. Τότε ο χώρος του αρχαίου σταδίου ήταν μια φυσική κοιλότητα του εδάφους ανάμεσα σε δύο υψώματα γύρω από
τον ποταμό Ιλισό και τους λόφους Άγρα και Αρδηττό. Αυτό μπορούμε να το δούμε και στη φωτογραφία του 1880 πριν γίνει η διαμόρφωση του σύγχρονου Σταδίου και αποκτήσει μαρμάρινες κερκίδες....
 |
| Φωτογραφία ντοκουμέντο του Sébah, Pascal (1823-1886)... |
Τα Παναθήναια
Το 330 – 329 π.Χ. ο Λυκούργος έχτισε το πρώτο
Στάδιο, με σκοπό να πραγματοποιούνται εκεί τα δρώμενα των Παναθηναίων, της
μεγαλύτερης γιορτής στην αρχαία Αθήνα.
Ο τόπος ήταν ιδιωτικός, αλλά ο
ιδιοκτήτης του ο Δεινίας τον παραχώρησε για την ανέγερση του σταδίου.
Χρειάστηκαν μεγάλα χωματουργικά έργα για να μεταμορφώσουν τη χαράδρα σε αγωνιστικό
χώρο.
Αρχικά το στάδιο είχε σχήμα παραλληλόγραμμο με είσοδο από τη μία στενή
πλευρά και με θέση για τους θεατές στις άλλες τρεις χωμάτινες πλευρές.
Το
Στάδιο του Ηρώδη και οι θηριομαχίες των Ρωμαίων
Το στάδιο πήρε την τελική του μορφή
το 140 μ.Χ. επί Ηρώδη του Αττικού. Οι εργασίες του Ηρώδη άλλαξαν το σχήμα του
σταδίου, από την ευθύγραμμη μορφή σε πεταλόσχημη, με την προσθήκη της
σφενδόνης. Επίσης, ο Ηρώδης δημιούργησε χώρο για τους θεατές με σειρές
καθισμάτων από λευκό πεντελικό μάρμαρο. Το στάδιο είχε μήκος 204,07 μέτρα και
πλάτος 33,35 μέτρα, ενώ πιστεύεται ότι χωρούσε 50.000 θεατές. Στους ρωμαϊκούς
χρόνους το στάδιο χρησιμοποιήθηκε ως αρένα για μονομαχίες και θηριομαχίες, με
την προσθήκη ενός ημικυκλικού τοίχου. Μετά την επικράτηση της χριστιανικής
θρησκείας και την απαγόρευση τέτοιων βάρβαρων εκδηλώσεων, ο χώρος
εγκαταλείφθηκε και ερημώθηκε. Ένα μεγάλο μέρος των υλικών του αφαιρέθηκε για να
χρησιμοποιηθεί σε αθηναϊκάκτίσματα ή άλλες χρήσεις. Το 1870 ένα μεγάλο τμήμα του
ξαναήρθε στην επιφάνεια με ανασκαφές που έγιναν στον χώρο....
 |
| Το «Στάδιον» το 1880 χωρίς τις μαρμάρινες κερκίδες. Δίπλα περνούσε ο Ιλισός ποταμός….... |
Το Καλλιμάρμαρο στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες
Η νεώτερη αναμόρφωση του σταδίου έγινε όταν το 1894 αποφασίστηκε η τέλεση των
πρώτων διεθνών σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα. Η Επιτροπή Ολυμπιακών
Αγώνων προγραμμάτισε την αναμαρμάρωση του αρχαίου Σταδίου με δωρεά από τον
Γεώργιο Αβέρωφ, ύψους 1.000.000 δραχμών. Το σχέδιο ανακατασκευής ανατέθηκε στον
Αναστάσιο Μεταξά, ο οποίος ακολούθησε «πιστά» το σχέδιο του αρχαίου μνημείου
του Ηρώδη. Χρησιμοποιήθηκε λευκό πεντελικό μάρμαρο, στο οποίο οφείλει και την
ονομασία «Καλλιμάρμαρο» και η χωρητικότητα του ξεπερνούσε τους 60.000 θεατές.
Ωστόσο, επειδή ο χρόνος δεν επαρκούσε, τα μάρμαρα τοποθετήθηκαν μόνο στις
πρώτες σειρές των κερκίδων. Το στάδιο πήρε τη σημερινή του μορφή, το 1900 με
νέα έργα μαρμάρωσης. Τότε αναγέρθηκε ο ανδριάντας του Γ. Αβέρωφ στο στάδιο από
τον γλύπτη Γ. Βρούτο, που σήμερα βρίσκεται δεξιά της εισόδου. Οι πρώτοι
διεθνείς Ολυμπιακοί αγώνες άρχισαν στις 25 Μαρτίου και έληξαν στις 3 Απριλίου,
σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία. Τη νίκη του Μαραθωνίου, του δημοφιλέστερου των
αγωνισμάτων απέσπασε ο Σπύρος Λούης. Στο Παναθηναϊκό Στάδιο ακούστηκε για πρώτη
φορά και ο Ολυμπιακός Ύμνος σε στίχους του Κωστή Παλαμά και μελοποίηση του
Σπύρου Σαμάρα....
 |
| Οι πρώτοι διεθνείς Ολυμπιακοί αγώνες άρχισαν στις 25 Μαρτίου και έληξαν στις 3 Απριλίου 1896. Εκεί ακούστηκε για πρώτη φορά διεθνώς ο ολυμπιακός ύμνος... |
Τα περίφημα Προπύλαια
Το 1906 την είσοδο του Παναθηναϊκού
Σταδίου κοσμούσαν και Προπύλαια. Επρόκειτο για 18 κορινθιακούς κίονες σε διπλή
σειρά (δέκα εμπρός και οκτώ πίσω) στο κύριο σώμα και δύο χαμηλότερες πτέρυγες
με τέσσερις κορινθιακούς κίονες. Τα Προπύλαια ανεγέρθηκαν ενόψει των δεύτερων
Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων και κατόπιν επιθυμίας του ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ.
Ωστόσο, τα Προπύλαια δίχασαν το κοινό. Άλλοι θεωρούσαν πως εμπόδιζαν τη θέα
προς το εσωτερικό του Σταδίου και άλλοι ότι ήταν μεγαλόπρεπα και αντάξια του
συνόλου. Τα Προπύλαια επιβίωσαν περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες. Το 1947
βρίσκονταν σε κακά χάλια και άρχισαν οι διαμαρτυρίες. Το 1951 η Επιτροπή
Ολυμπιακών Αγώνων αποφάσισε την κατεδάφισή τους, η οποία ολοκληρώθηκε τελικά
τον Μάρτιο του 1952....
 |
| Το Στάδιο με τα Προπύλαια. Κατεδαφίστηκαν τη δεκαετία του ’50.... |
Η δόξα
Από τότε το Παναθηναϊκό Στάδιο έχει φιλοξενήσει
πλήθος αθλητικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Το όνομά του είναι άρρηκτα
συνδεδεμένο με το παγκόσμιο ρεκόρ της μεγαλύτερης προσέλευσης θεατών σε αγώνα
μπάσκετ στην ιστορία τουαθλήματος. Ο λόγος για τον αγώνα στις 4 Απριλίου του 1968,
όταν η ΑΕΚ κατέκτησε το Κύπελλο Κυπελλούχων νικώντας με 89-82 τη Σλάβια Πράγας
μπροστά σε 60.000 θεατές. Το 1996 έγινε η υποδοχή των Ολυμπιονικών της Ατλάντα
και το 1997 φιλοξένησε την Τελετή Έναρξης του 6ου Παγκόσμιου Πρωταθλήματος
Στίβου. Στους Ολυμπιακούς του 2004, έγινε ο τερματισμός του Μαραθωνίου δρόμου
και η τοξοβολία. Όσον αφορά στα καλλιτεχνικά δρώμενα, το στάδιο φιλοξένησε την
όπερα Αΐντα, ενώ κάποια στιγμή διοργανώθηκε και η Ολυμπιάδα τραγουδιού, η οποία
διακόπηκε. Το Παναθηναϊκό Στάδιο σήμερα αποτελεί ένατουριστικό αξιοθέατο και χρησιμοποιείται πια μόνο σε ειδικές
περιπτώσεις.
Τι κρύβεται κάτω από τα κατάλευκα μάρμαρα
Τι κρύβεται κάτω από τα κατάλευκα μάρμαρα και τους γύρω λόφους. Τα στοιχεία- κλειδιά για να καταλάβουμε το μεγαλοπρεπές έργο της αρχαιότητας...
Μια μνημειώδης κλίμακα άρχιζε από το Παναθηναϊκό Στάδιο και ανέβαινε στον Αρδηττό, όπου βρισκόταν ο ναός της θεάς Τύχης, που κυβερνούσε τους πάντες στην πόλη. Στην απέναντι πλευρά μια δεύτερη κλίμακα έφθανε στην κορυφή του λόφου της Αγρας.
Εκεί φυλασσόταν το ιερό πλοίο των Παναθηναίων. Στη ρίζα τους το ίδιο το Στάδιο αποτελούσε θαύμα τελειότητας. Τότε όπως και τώρα. Ελάχιστοι όμως σήμερα γνωρίζουν τι κρύβεται κάτω από τα κατάλευκα μάρμαρα, γύρω από το Στάδιο και στους διπλανούς λόφους.
Τα μυστικά του είναι καλά κρυμμένα: το νεκροταφείο, ο λεγόμενος τάφος του Ηρώδη του Αττικού, η σαρκοφάγος που βρέθηκε δίπλα του, η αφετηρία των αγώνων δρόμου, η κρυπτή (στοά) εισόδου στο στάδιο, τα αρχαία αποδυτήρια... Νεότερες έρευνες που έχουν διεξαχθεί από την αρχαιολόγο κυρία Εφη Λυγκούρη, προϊσταμένη σήμερα της Εφορείας Πειραιά, αποκαλύπτουν στοιχεία-κλειδιά για την κατανόηση αυτού του μεγαλοπρεπούς έργου της αρχαιότητας.
Τι κρύβεται κάτω από τα κατάλευκα μάρμαρα
Τι κρύβεται κάτω από τα κατάλευκα μάρμαρα και τους γύρω λόφους. Τα στοιχεία- κλειδιά για να καταλάβουμε το μεγαλοπρεπές έργο της αρχαιότητας...
Μια μνημειώδης κλίμακα άρχιζε από το Παναθηναϊκό Στάδιο και ανέβαινε στον Αρδηττό, όπου βρισκόταν ο ναός της θεάς Τύχης, που κυβερνούσε τους πάντες στην πόλη. Στην απέναντι πλευρά μια δεύτερη κλίμακα έφθανε στην κορυφή του λόφου της Αγρας.
Εκεί φυλασσόταν το ιερό πλοίο των Παναθηναίων. Στη ρίζα τους το ίδιο το Στάδιο αποτελούσε θαύμα τελειότητας. Τότε όπως και τώρα. Ελάχιστοι όμως σήμερα γνωρίζουν τι κρύβεται κάτω από τα κατάλευκα μάρμαρα, γύρω από το Στάδιο και στους διπλανούς λόφους.
Τα μυστικά του είναι καλά κρυμμένα: το νεκροταφείο, ο λεγόμενος τάφος του Ηρώδη του Αττικού, η σαρκοφάγος που βρέθηκε δίπλα του, η αφετηρία των αγώνων δρόμου, η κρυπτή (στοά) εισόδου στο στάδιο, τα αρχαία αποδυτήρια... Νεότερες έρευνες που έχουν διεξαχθεί από την αρχαιολόγο κυρία Εφη Λυγκούρη, προϊσταμένη σήμερα της Εφορείας Πειραιά, αποκαλύπτουν στοιχεία-κλειδιά για την κατανόηση αυτού του μεγαλοπρεπούς έργου της αρχαιότητας.
Οι γραπτές πηγές είναι σαφείς παραδίδοντας ότι χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για την τέλεση των γυμνικών αγώνων στα Μεγάλα Παναθήναια του 330-329 π.Χ.
Μια χαράδρα ανάμεσα σε δύο λόφους είχε επιλεγεί ως το ιδανικό σημείο κατασκευής του Σταδίου, που ήταν ευθύγραμμο αρχικώς, για να αλλάξει ριζικά από τον Ηρώδη Αττικό, που το έκανε πεταλόσχημο και του προσέθεσε λάμψη:
Εδώλια από λευκό, πεντελικό μάρμαρο για 50.000 θεατές! (Αργότερα θα γινόταν ασβέστης ή άλλο οικοδομικό υλικό.) «Η λαμπρή κατασκευή του Σταδίου προκαλούσε τον γενικό θαυμασμό και εθεωρείτο από τους συγχρόνους του συγγραφείς ότι δεν υπήρχε εφάμιλλο έργο στον τότε κόσμο» λέει η κυρία Λυγκούρη.
Ο Ερνέστος Τσίλλερ έκανε την πρώτη ανασκαφή (1869-1870) αποκαλύπτοντας μεταξύ άλλων και ένα αμφιθέατρο της Ρωμαϊκής Εποχής όπου ελάμβαναν χώρα μονομαχίες, θηριομαχίες και άλλα θεάματα.
Τα επτά αρχαιολογικά μυστικά του Παναθηναϊκού Σταδίου:
1. Η κρύπτη εισόδου στο στάδιο
Επάνω από την είσοδο της αρχαίας υπόγειας διόδου την οποία χρησιμοποιούσαν οι αθλητές για να εισέλθουν στον στίβο βρίσκεται σήμερα το αποδυτήριο, το οποίο κατασκευάστηκε για τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες. Μια σκάλα οδηγεί από το εσωτερικό του στη δίοδο (στη φωτογραφία), ενώ η δεύτερη είσοδός της βρίσκεται στη σημερινή οδό Αρχιμήδους. Η στοά πρέπει να διανοίχτηκε την εποχή του Λυκούργου, έχει μήκος 57 μέτρα και πλάτος 4 μ.
2. Ο ναός της Τύχης
Μόνο τα ίχνη από την υποδομή της κλίμακας που οδηγούσε στον ναό της Τύχης έχουν απομείνει σήμερα στην ανατολική κλιτύ του Αρδηττού. Στην κορυφή του λόφου εξάλλου είναι ορατή μια εντυπωσιακή κατασκευή από λίθους και ισχυρό κονίαμα ως βραχώδες έξαρμα, ύψους περίπου 15 μέτρων, που ήταν το ανάλημμα του ανδήρου. Στον μικρό ιωνικό ναό υπήρχε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, πρώτη ιέρεια της οποίας ήταν η γυναίκα του Ηρώδη, η Ρήγιλλα.
3. Το ιερό πλοίο
Μια ιδιαίτερα επιμήκης κατασκευή στην κορυφή του λόφου της Άγρας (στην φωτογραφία) ήταν το κτίσμα στο οποίο τοποθετούσαν οι Αθηναίοι το ιερό πλοίο, που μετέφερε το πέπλο της θεάς Αθηνάς κατά την Πομπή των Παναθηναίων. Για την άνοδο του πλοίου στον λόφο, είχε κατασκευαστεί κρυφός μηχανισμός!
4. Νεκροταφείο
Ποιός από τους επισκέπτες του Σταδίου μπορεί να φαντασθεί σήμερα ότι εκεί όπου βρίσκεται το νέο κτίριο των χώρων υγιεινής (υπώρειες του Αρδηττού), υπήρχε ένα αρχαίο νεκροταφείο.. Το έφεραν στο φως οι εργασίες συντήρησης του Σταδίου για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, κατά τη διάρκεια των οποίων ανασκάφηκαν 31 τάφοι διαφόρων ειδών, οι οποίοι χρονολογούνται από τον 3ο-4ο αι.μ.Χ.
5. Σαρκοφάγος
Μια μαρμάρινη σαρκοφάγος του 2ου αι.μ.Χ. που περιβάλλεται από κτιστό τοίχο και έχει εξαιρετική διακόσμηση αποκαλύφθηκε στον ανατολικό περιμετρικό διάδρομο του Σταδίου, πολύ κοντά στο σημείο όπου είχε εντοπισθεί από τον Α. Σκιά το 1904 η λεγόμενη σαρκοφάγος του Ηρώδη Αττικού. Από τις ανασκαφές αποκαλύφθηκαν επίσης τέσσερις κεραμοσκεπείς τάφοι και τρεις κτιστοί (τέλος του 3ου- αρχές του 4ου αι.μ.Χ.).
6. Η βαλβίδα
Μόνο το εξασκημένο μάτι ενός ειδικού μπορεί να παρατηρήσει ότι στο σημείο γένεσης της σφενδόνης του Σταδίου, όπου βρίσκεται ένας αρράβδωτος κιονίσκος, έχουν απομείνει τα κατάλοιπα της σειράς των μαρμάρινων πλακών των βαλβίδων. Στις πλάκες αυτές που έφεραν δύο παράλληλες αυλακώσεις πατούσαν οι δρομείς στην αφετηρία των αγώνων δρόμου.
7. Η λεγόμενη, σαρκοφάγος του "Ηρώδη Αττικού"
Στην εξωτερική ανατολική πλευρά του Σταδίου μπορεί και σήμερα να δει κανείς μια ιδιαίτερα επιμελημένη σαρκοφάγο που βρέθηκε πριν από έναν αιώνα. Στο εσωτερικό της υπήρχε σκελετός τοποθετημένος σε λάρνακα από μολύβι και αυτή σε δεύτερη από ξύλο, ενώ στον τοίχο που την περιέβαλλε ένα μαρμάρινο βάθρο φέρει την επιγραφή «ήρωι τω Μαραθωνίω».
Στοιχεία αρκετά για ορισμένους μελετητές να θεωρήσουν ότι πρόκειται για το ταφικό μνημείο του Ηρώδη του Αττικού , αν και ο σκελετός ήταν πολύ μεταγενέστερος.
.
