ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Ο δυνάστης της Καρίας Μαύσωλος εκμεταλλεύτηκε τη δυσαρέσκεια των Ροδίων απέναντι στους Αθηναίους και κατά τη διάρκεια του "Συμμαχικού πολέμου" (357–355 π.Χ.) εγκατέστησε καρικές φρουρές στη Ρόδο.
Σημειώνεται ότι οι Αθηναίοι κήρυξαν τον πόλεμο αυτόν στους πάλαι ποτέ συμμάχους τους, τους Βυζαντίους, Ροδίους, Χίους και Κώους, οι οποίοι αρνήθηκαν να τους καταβάλουν τις συμμαχικές εισφορές, τις "συντάξεις".
Όταν το 353/2 πέθανε ο Μαύσωλος, οι Ρόδιοι δημοκρατικοί προσπάθησαν να αποτινάξουν την Καρική κυριαρχία και να καταλάβουν την Αλικαρνασσό, πρωτεύουσα της Καρίας, συνάντησαν όμως απέναντί τους μια αποφασιστική γυναίκα, τη χήρα του Αρτεμισία, και ηττήθηκαν. Έτσι το 351 π.Χ. Ρόδιοι δημοκρατικοί φυγάδες ζήτησαν τη βοήθεια των Αθηναίων.
Ο Δημοσθένης εκφώνησε τότε στην Εκκλησία του Δήμου τον λόγο που ακολουθεί, καλώντας τους συμπολίτες του να ανταποκριθούν στην έκκληση των δημοκρατικών Ροδίων για παροχή βοήθειας.

    [1] Οἶμαι δεῖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, περὶ τηλικούτων βου-

λευομένους διδόναι παρρησίαν ἑκάστῳ τῶν συμβουλευόντων.

ἐγὼ δ’ οὐδεπώποθ’ ἡγησάμην χαλεπὸν τὸ διδάξαι τὰ βέλτισθ’

ὑμᾶς (ὡς γὰρ εἰπεῖν ἁπλῶς, ἅπαντες ὑπάρχειν ἐγνωκότες

μοι δοκεῖτε), ἀλλὰ τὸ πεῖσαι πράττειν ταῦτα· ἐπειδὰν

γάρ τι δόξῃ καὶ ψηφισθῇ, τότ’ ἴσον τοῦ πραχθῆναι

ἀπέχει ὅσονπερ πρὶν δόξαι. [2] ἔστι μὲν οὖν ἓν ὧν ἐγὼ

νομίζω χάριν ὑμᾶς τοῖς θεοῖς ὀφείλειν, τὸ τοὺς διὰ τὴν

αὑτῶν ὕβριν ὑμῖν πολεμήσαντας οὐ πάλαι νῦν ἐν ὑμῖν

μόνοις τῆς αὑτῶν σωτηρίας ἔχειν τὰς ἐλπίδας. ἄξιον δ’

ἡσθῆναι τῷ παρόντι καιρῷ· συμβήσεται γὰρ ὑμῖν, ἐὰν ἃ χρὴ

βουλεύσησθ’ ὑπὲρ αὐτοῦ, τὰς παρὰ τῶν διαβαλλόντων τὴν

πόλιν ἡμῶν βλασφημίας ἔργῳ μετὰ δόξης καλῆς ἀπολύσα-

σθαι. [3] ᾐτιάσαντο μὲν γὰρ ἡμᾶς ἐπιβουλεύειν αὑτοῖς Χῖοι καὶ

Βυζάντιοι καὶ Ῥόδιοι, καὶ διὰ ταῦτα συνέστησαν ἐφ’ ἡμᾶς

τὸν τελευταῖον τουτονὶ πόλεμον· φανήσεται δ’ ὁ μὲν πρυτα-

νεύσας ταῦτα καὶ πείσας Μαύσωλος, φίλος εἶναι φάσκων

Ῥοδίων, τὴν ἐλευθερίαν αὐτῶν ἀφῃρημένος, οἱ δ’ ἀποδείξαντες

ἑαυτοὺς συμμάχους Χῖοι καὶ Βυζάντιοι τοῖς ἀτυχήμασιν αὐ-

τῶν οὐ βεβοηθηκότες, [4] ὑμεῖς δ’, οὓς ἐφοβοῦντο, μόνοι τῶν

πάντων τῆς σωτηρίας αὐτοῖς αἴτιοι. ἐκ δὲ τοῦ ταῦθ’ ὑφ’

ἁπάντων ὀφθῆναι ποιήσετε τοὺς πολλοὺς ἐν ἁπάσαις ταῖς

πόλεσι τοῦτο ποιεῖσθαι σύμβολον τῆς αὑτῶν σωτηρίας, ἐὰν

ὑμῖν ὦσι φίλοι· οὗ μεῖζον οὐδὲν ἂν ὑμῖν γένοιτ’ ἀγαθόν, ἢ

παρὰ πάντων ἑκόντων ἀνυπόπτου τυχεῖν εὐνοίας.

   ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ   

Μτφρ. Β.Η. Τσακατίκας. 

[1] Άνδρες Αθηναίοι, νομίζω πως πρέπει, όταν παίρνετε αποφάσεις για τόσο μεγάλα ζητήματα, να δίνετε απόλυτη ελευθερία λόγου στον καθένα που θέλει να σας συμβουλέψει. Όσο για μένα ποτέ ως τώρα δε θεώρησα δύσκολο να σας υποδείξω ποιο είναι το καλύτερο (αυτό, για να μιλήσω ειλικρινά, όλοι σας μου φαίνεται πως το ξέρετε καλά), αλλά να σας πείσω να το πράξετε· γιατί, όταν κάτι θεωρηθεί σωστό και ψηφιστεί, ακόμα και τότε απέχει τόσο από την εκτέλεση, όσο και πριν αποφασιστεί. [2] Συμβαίνει λοιπόν ένα γεγονός από εκείνα για τα οποία πιστεύω πως χρωστάτε ευγνωμοσύνη στους θεούς: οι άνθρωποι που εδώ και λίγο καιρό από τη θρασύτητά τους πολέμησαν εναντίον σας, τώρα στηρίζουν τις ελπίδες της σωτηρίας τους μόνο σ' εσάς. Και αξίζει να χαρείτε με την τωρινή ευκαιρία· γιατί, αν αποφασίσετε σωστά σ' αυτήν την περίσταση, θα κατορθώσετε να αναιρέσετε έμπρακτα τις συκοφαντίες αυτών που δυσφημούν την πόλη μας και να κερδίσετε συνάμα καλή φήμη.


[3] Μας κατηγόρησαν λοιπόν οι Χίοι, οι Βυζάντιοι και οι Ρόδιοι ότι μηχανορραφούμε εναντίον τους και γι' αυτό οργάνωσαν εναντίον μας αυτόν τον τελευταίο πόλεμο. Θα φανεί όμως καθαρά ότι ο Μαύσωλος, που τους υποκίνησε σ' αυτά και τους έπεισε, με τον ισχυρισμό πως είναι φίλος των Ροδίων, τους έχει στερήσει την ελευθερία τους και ότι οι Χίοι και οι Βυζάντιοι, που παρίσταναν τους συμμάχους, δεν τους βοήθησαν στις κακοτυχίες τους· [4] ενώ εσείς, που σας φοβόνταν, μόνοι από όλους σταθήκατε η αιτία της σωτηρίας τους. Κι όταν όλοι τα δουν αυτά, θα κάνετε τους δημοκρατικούς σε όλες τις πόλεις να θεωρούν τη φιλία σας εγγύηση για την ασφάλειά τους· δε θα μπορούσε να υπάρξει μεγαλύτερο πλεονέκτημα για σας από το να επιτύχετε τη φιλία όλων πρόθυμα και χωρίς υποψία.

[5] Μου κάνει κατάπληξη που βλέπω τους ίδιους ανθρώπους να παροτρύνουν την πόλη να αντιταχτεί στο βασιλιά για χάρη των Αιγυπτίων, ενώ από την άλλη πλευρά, όταν πρόκειται για το δήμο των Ροδίων, να φοβούνται τον άνθρωπο αυτόν, παρόλο που όλοι ξέρουν ότι οι Ρόδιοι είναι Έλληνες, ενώ οι Αιγύπτιοι θεωρούνται τμήμα της επικράτειας του βασιλιά. [6] Μερικοί από σας θυμούνται, πιστεύω, πως, όταν συζητούσατε για την πολιτική σας προς το βασιλιά, ανέβηκα στο βήμα και πρώτος εγώ σας παρακίνησα, νομίζω μάλιστα πως ήμουν ο μόνος ή ο δεύτερος που σας είπα ότι θα θεωρούσα φρόνιμο να μην προβάλετε ως δικαιολογία για την πολεμική σας προετοιμασία το μίσος σας προς εκείνον, αλλά να προετοιμάζεστε εναντίον των εχθρών σας και να αποκρούσετε κι εκείνον, αν δοκιμάσει να σας βλάψει. Ούτε είπα εγώ λόγια που δεν τα βρήκατε σωστά, αλλά, αντίθετα, τέτοια που κι εσείς τα εγκρίνατε. [7] Ο σημερινός μου λοιπόν λόγος είναι σύμφωνος με όσα είπα τότε. Δηλαδή, αν ο βασιλιάς των Περσών με είχε κοντά του και μ' έκανε σύμβουλό του, εγώ θα τον συμβούλευα αυτά που παρακινώ κι εσάς: αν κάποιοι από τους Έλληνες του δειχτούν εχθρικοί, να πολεμήσει για ό,τι του ανήκει· όσα όμως δεν του ανήκουν, γι' αυτά καλύτερα να μην προβάλλει αξιώσεις. [8] Αν λοιπόν έχετε πάρει απόφαση, άνδρες Αθηναίοι, γενικά να παραχωρείτε στο βασιλιά της Περσίας όσα ενεργώντας αιφνιδιαστικά ή εξαπατώντας μερικούς πολίτες κυριεύει, δεν αποφασίσατε, κατά την κρίση μου, σωστά. Αν όμως πιστεύετε πως έχετε καθήκον και να πολεμάτε για την υπεράσπιση του δικαίου, αν χρειαστεί, και να υποφέρετε ο,τιδήποτε, πρώτα τόσο λιγότερο θα είναι απαραίτητα όλα τούτα, όσο πιο σταθερά αποφασισμένοι είστε γι' αυτά, και έπειτα θα δείξετε ότι σκέφτεστε ορθά.


[9] Εξάλλου ούτε εγώ σας λέγω τίποτε καινούριο τώρα που σας προτρέπω να ελευθερώσετε τους Ροδίους, ούτε κι εσείς θα κάνετε κάτι τέτοιο, αν πειστείτε στα λόγια μου· θα σας το δείξω θυμίζοντάς σας γεγονότα που σας ωφέλησαν. Εσείς κάποτε, άνδρες Αθηναίοι, στείλατε τον Τιμόθεο για να βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη προσθέτοντας στο ψήφισμά σας τον όρο «χωρίς να παραβιάσει τη συνθήκη με το βασιλιά». Όταν εκείνος είδε ότι ο Αριοβαρζάνης είχε ανοιχτά στασιάσει εναντίον του βασιλιά και ότι τη Σάμο φρουρούσε ο Κυπρόθεμης, τον οποίο τοποθέτησε ο ύπαρχος του βασιλιά Τιγράνης, τότε τον Αριοβαρζάνη αποφάσισε να μην τον βοηθήσει, τη Σάμο όμως την πολιόρκησε και με τη βοήθεια αυτή την ελευθέρωσε. [10] Ως σήμερα για την ενέργεια αυτή δεν έχει γίνει πόλεμος εναντίον σας. Γιατί κανείς δε θα έμπαινε σε πόλεμο το ίδιο εύκολα για να αυξήσει τα πλούτη του, όσο για να υπερασπίσει αυτά που έχει: για όσα χάνουν, όλοι πολεμούν όσο κρατούν οι δυνάμεις τους, δεν κάνουν όμως το ίδιο και για να αυξήσουν όσα έχουν. Επιθυμούν βέβαια να αποκτήσουν κι άλλα, όταν τους το επιτρέπουν, αν όμως εμποδιστούν, δεν αισθάνονται καθόλου ότι αυτοί που τους εναντιώθηκαν τους αδίκησαν.


[11] Ούτε και η Αρτεμισία νομίζω πως θα εναντιωθεί στην ενέργειά μας τη στιγμή τούτη, αν η πόλη μας επιχειρήσει ανάμειξη στα πράγματα της Ρόδου. Ακούστε με λίγο και κρίνετε, αν ζυγίζω τα πράγματα σωστά ή όχι. Εγώ λοιπόν νομίζω ότι, αν όλες οι υποθέσεις του βασιλιά στην Αίγυπτο πηγαίνουν όπως τις θέλει, τότε η Αρτεμισία με πάρα πολλή ζέση θα επιχειρούσε να εξασφαλίσει τη Ρόδο γι' αυτόν, όχι από φιλική διάθεση απέναντί του, αλλά επειδή επιθυμεί, εφόσον εκείνος βρίσκεται στην περιοχή της, να του προσφέρει μια μεγάλη υπηρεσία, για να έχει όσο γίνεται μεγαλύτερη την εύνοιά του. [12] Αν όμως, όπως λέγεται, έχει αποτύχει τελείως στις επιχειρήσεις του, η Αρτεμισία θα πρέπει να πιστεύει, όπως και είναι η αλήθεια, ότι το νησί αυτό δε χρησιμεύει σε τίποτα στο βασιλιά προς το παρόν· θα είναι μόνο γι' αυτόν, ένας φραγμός στη δική της εξουσία, ώστε να μην του δημιουργεί τυχόν ενοχλήσεις. Επομένως μου φαίνεται ότι εκείνη προτιμά να κατέχετε εσείς το νησί, χωρίς όμως να σας το παραδώσει φανερά, παρά να το πάρει εκείνος. Νομίζω λοιπόν πως ούτε βοήθεια θα στείλει, κι αν ίσως το κάμει, θα το κάμει απρόθυμα και με δυσκολία. [13] Όσο για το βασιλιά, το τι θα πράξει αυτός, μα το Δία, δε θα έλεγα πως εγώ το ξέρω, θα υποστήριζα όμως με επιμονή ότι συμφέρει στην πόλη μας να ξεκαθαριστεί αμέσως ένα από τα δυο, αν εκείνος θα διεκδικήσει την πόλη των Ροδίων ή όχι. Γιατί, αν τη διεκδικήσει, τότε δε θα πρέπει να συζητάμε για τη σωτηρία των Ροδίων μόνο, αλλά για μας τους ίδιους και για όλους τους Έλληνες.


[14] Κι αν ακόμα εκείνοι οι Ρόδιοι που τώρα έχουν την εξουσία κρατούσαν την πόλη με τη δική τους δύναμη, ούτε και τότε θα σας συμβούλευα να τους προτιμήσετε για συμμάχους, ακόμη κι αν σας υπόσχονταν ότι θα κάμουν τα πάντα για χάρη σας. Και τούτο, γιατί βλέπω ότι αυτοί, για να καταλύσουν το δημοκρατικό πολίτευμα, πήραν στην αρχή με το μέρος τους μερικούς πολίτες, και όταν το κατόρθωσαν, τους εξόρισαν πάλι. Εκείνοι λοιπόν που δε στάθηκαν πιστοί σε κανένα από τα δύο μέρη δεν πιστεύω ότι μπορούν να γίνουν σταθεροί σύμμαχοι σ' εσάς. [15] Όλα αυτά ποτέ δε θα τα έλεγα, αν πίστευα ότι συμφέρουν μόνο στους δημοκρατικούς της Ρόδου. Ούτε εκπρόσωπος των συμφερόντων τους είμαι, ούτε ιδιαίτερος φίλος με κανέναν τους. Ούτε εξάλλου, κι αν ακόμα και τα δύο συνέβαιναν, θα μιλούσα έτσι, αν δεν το θεωρούσα δικό σας συμφέρον, επειδή για τους Ροδίους βέβαια ―αν επιτρέπεται να το πει αυτό εκείνος που συνηγορεί για τη σωτηρία τους― χαίρομαι και εγώ μαζί σας γι' αυτά που έπαθαν. Γιατί με το να αρνηθούν να σας αφήσουν να πάρετε ό,τι σας ανήκε έχουν χάσει την ελευθερία τους, και ενώ ήταν στο χέρι τους να είναι ισότιμοι σύμμαχοι μ' εσάς, που είστε Έλληνες και ανώτεροί τους, έχουν γίνει δούλοι σε βαρβάρους και δούλους, τους οποίους άφησαν να μπουν στις ακροπόλεις τους. [16] Σχεδόν θα έλεγα μάλιστα ότι, αν θελήσετε να τους βοηθήσετε, το πάθημά τους θα τους έχει ωφελήσει. Γιατί, ως Ρόδιοι που είναι, δεν ξέρω αν θα ήθελαν ποτέ να σκεφτούν σωστά, εφόσον τα πράγματα τους έρχονταν ευνοϊκά· αφού όμως δοκίμασαν την εμπειρία και διδάχτηκαν ότι η απερισκεψία γίνεται αιτία πολλών κακών σε μία δημοκρατική πολιτεία, ίσως καμιά φορά γίνουν στο μέλλον φρονιμότεροι. Τούτο δεν το θεωρώ μικρή ωφέλεια γι' αυτούς. Έχω λοιπόν τη γνώμη ότι είναι ανάγκη να επιχειρήσετε να σώσετε τους ανθρώπους και να μη μνησικακείτε, κάνοντας τη σκέψη ότι πολλές φορές κι εσείς εξαπατηθήκατε από ανθρώπους με επίβουλα σχέδια, δε θα λέγατε όμως πως είναι δίκαιο να τιμωρηθείτε εσείς για κανένα από τα σφάλματα αυτά.

[17] Σκεφτείτε όμως και κάτι άλλο, άνδρες Αθηναίοι, ότι πολλές φορές έχετε πολεμήσει και με δημοκρατικά καθεστώτα και με ολιγαρχικά. Αυτό το ξέρετε κι εσείς οι ίδιοι. Για ποιες αιτίες όμως γίνεται ο πόλεμος στη μία ή στην άλλη περίπτωση, αυτό κανείς σας ίσως δεν το εξετάζει. Για ποιο λόγο λοιπόν γίνεται; Με τα δημοκρατικά καθεστώτα πολεμάτε ή για ιδιωτικές διαφορές που δεν μπόρεσαν να επιλυθούν με δημόσια συμφωνία ή για μερίδιο γης ή για συνοριακή διαφορά ή από ανταγωνισμό ή για χάρη της ηγεμονίας. Με τις ολιγαρχίες όμως δεν πολεμάτε για κανέναν από τους λόγους αυτούς, παρά για την υπεράσπιση της δημοκρατίας και της ελευθερίας. [18] Γι' αυτό και δε θα δίσταζα να πω ότι πρέπει να θεωρείτε πως πιο πολύ σας συμφέρει να είναι όλοι οι Έλληνες εχθροί σας και να έχουν δημοκρατικό πολίτευμα, παρά να είναι φίλοι σας και να έχουν ολιγαρχικό καθεστώς. Και τούτο γιατί με ελεύθερους ανθρώπους πιστεύω ότι χωρίς δυσκολία θα μπορούσατε να συνάψετε ειρήνη όποτε θα θέλατε, ενώ με μια ολιγαρχία, ούτε τη φιλία θεωρώ βέβαιη. Δεν είναι δυνατό να έχουν φιλικές διαθέσεις οι ολιγαρχικοί για το λαό, ούτε όσοι επιζητούν να εξουσιάζουν, για εκείνους που έχουν προτιμήσει την ισότητα των δικαιωμάτων.


[19] Ακόμη μου προκαλεί κατάπληξη το ότι, ενώ οι Χίοι και οι Μυτιληναίοι κυβερνώνται από ολιγαρχίες, και τώρα και οι Ρόδιοι, και σχεδόν θα έλεγα ότι όλος ο κόσμος οδηγείται σ' αυτή τη μορφή δουλείας, κανείς σας δε θεωρεί ότι μαζί τους κινδυνεύει σε κάποιο βαθμό και το δικό μας πολίτευμα ούτε σκέφτεται ότι δεν είναι δυνατό, αν όλες οι πόλεις οργανωθούν ολιγαρχικά, να ανεχτούν σ' εμάς τη δημοκρατία. Γιατί γνωρίζουν πως μόνο εσείς μπορείτε να φέρετε πάλι την ελευθερία. Από όποια πλευρά λοιπόν περιμένουν ότι θα μπορούσαν να πάθουν κακό, αυτήν θα θελήσουν να την καταστρέψουν. [20] Επομένως εκείνους που αδικοπραγούν πρέπει να τους θεωρείτε εχθρούς μόνο αυτών που αδικήθηκαν, εκείνους όμως που καταλύουν τα δημοκρατικά πολιτεύματα και τα μεταβάλλουν σε ολιγαρχικά σας συμβουλεύω να τους θεωρείτε κοινούς εχθρούς όλων των ανθρώπων που επιθυμούν την ελευθερία.

[21] Έπειτα είναι δίκαιο, άνδρες Αθηναίοι, εσείς που ζείτε σε δημοκρατικό καθεστώς να φαίνεστε ότι απέναντι στις δημοκρατίες που ατύχησαν έχετε τέτοια αισθήματα, όπως αυτά που θα αξιώνατε να έχουν οι άλλοι για σας, αν ποτέ ―ο μη γένοιτο― σας συνέβαινε κάτι παρόμοιο. Γιατί, στ' αλήθεια, αν ισχυριστεί κανείς ότι οι Ρόδιοι καλά έπαθαν, δεν είναι τώρα κατάλληλη η ευκαιρία για να επιχαίρει. Γιατί όσοι ευτυχούν πρέπει πάντοτε να δείχνουν πως ενδιαφέρονται για το καλό των δυστυχισμένων, εφόσον το μέλλον είναι για όλους τους ανθρώπους άδηλο.

[22] Πολλές φορές εξάλλου εγώ ακούω εδώ μπροστά σας να λένε κάποιοι ρήτορες πως, όταν η δημοκρατία μας ατύχησε, συμφώνησαν μερικοί να τη σώσουν. Από αυτούς εγώ θα αναφερθώ τώρα με δυο λόγια μόνο στους Αργείους. Γιατί δε θα ήθελα εσείς, που έχετε τη φήμη ότι πάντα σώζετε τους δυστυχείς, να φανείτε στην υπόθεση τούτη κατώτεροι από τους Αργείους: Εκείνοι κατοικώντας σε χώρα γειτονική με τη Λακεδαίμονα, μολονότι έβλεπαν τους Λακεδαιμονίους να κυριαρχούν σε στεριά και σε θάλασσα, δε δίστασαν, ούτε φοβήθηκαν να δείξουν τα φιλικά αισθήματα που είχαν απέναντί σας, αλλά και τους απεσταλμένους που ήρθαν από τη Λακεδαίμονα, όπως λένε, για να ζητήσουν την παράδοση μερικών δικών σας φυγάδων αποφάσισαν να τους θεωρήσουν εχθρούς των, αν δεν αναχωρούσαν πριν δύσει ο ήλιος. [23] Λοιπόν δεν είναι ντροπή, άνδρες Αθηναίοι, που ο λαός των Αργείων δε φοβήθηκε στις περιστάσεις εκείνες την εξουσία των Λακεδαιμονίων ούτε τη δύναμή τους κι εσείς, που είστε Αθηναίοι, να φοβηθείτε βάρβαρο άνθρωπο και μάλιστα γυναίκα; Επιπλέον εκείνοι θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι πολλές φορές έχουν νικηθεί από τους Λακεδαιμονίους, ενώ εσείς έχετε νικήσει πολλές φορές το βασιλιά της Περσίας και ούτε μια φορά δεν έχετε νικηθεί ούτε από τους δούλους του βασιλιά, ούτε από αυτόν τον ίδιο. Γιατί αν ίσως σε κάτι νίκησε την πόλη μας ο βασιλιάς, ή νίκησε διαφθείροντας με χρήματα τους πιο τιποτένιους Έλληνες και προδότες της Ελλάδας, ή αλλιώς δε νίκησε ποτέ. Και αυτό όμως δεν τον ωφέλησε. [24] Θα διαπιστώσετε ότι αυτός συγχρόνως και την πόλη μας αδυνάτισε χρησιμοποιώντας τους Λακεδαιμονίους, και το βασίλειό του διακινδύνεψε πολεμώντας με τον Κλέαρχο και τον Κύρο. Ούτε λοιπόν σε φανερό πόλεμο νίκησε, ούτε τα επίβουλα σχέδιά του τον ωφέλησαν. Παρατηρώ ακόμα ότι πολλές φορές μερικοί από σας δε δίνουν σημασία στο Φίλιππο, επειδή, καθώς φαίνεται, δεν αξίζει τον κόπο, ενώ φοβούνται το βασιλιά των Περσών ως ισχυρό εχθρό για όσους βάλει στόχο του. Αν όμως τον ένα δεν τον αποκρούομε, γιατί είναι ασήμαντος, ενώ στον άλλο υποχωρούμε παντού, επειδή είναι επίφοβος, σε ποιους, άνδρες Αθηναίοι, θα αντισταθούμε;

[25] Υπάρχουν ανάμεσά σας, άνδρες Αθηναίοι, μερικοί ρήτορες εξαιρετικά επιτήδειοι να συνηγορούν για το δίκαιο των άλλων ενώπιόν σας. Σ' αυτούς εγώ θα συνιστούσα ένα μόνο πράγμα, να επιδιώκουν να συνηγορούν για το δικό σας δίκαιο ενώπιον των άλλων, ώστε να φαίνονται αυτοί πρώτοι πως κάνουν το σωστό. Γιατί είναι άτοπο να σας διδάσκει το δίκαιο κάποιος που ο ίδιος δεν το ακολουθεί. Δεν είναι σωστό ένας Αθηναίος πολίτης να έχει στο νου του όσα είναι εναντίον σας και όχι όσα είναι προς όφελός σας. [26] Σκεφτείτε λοιπόν, για το όνομα των θεών, γιατί άραγε δεν υπάρχει κανείς στο Βυζάντιο να τους υποδείξει να μην καταλάβουν τη Χαλκηδόνα, που ανήκει στο βασιλιά και που ήταν άλλοτε δική σας, ενώ εκείνοι δεν είχαν από πουθενά σχέση μ' αυτήν. Ούτε να προσαρτήσουν τη Σηλυμβρία, πόλη που ήταν κάποτε σύμμαχός σας, και να περιλάβουν οι Βυζάντιοι την περιοχή της στα όριά τους αντίθετα με τους όρκους και τις συνθήκες που όρισαν να είναι οι πόλεις αυτόνομες. [27] Ούτε βρέθηκε κανείς να υποδείξει στο Μαύσωλο, όσο ζούσε, ούτε, όταν πέθανε εκείνος, στην Αρτεμισία να μην καταλάβουν την Κω και τη Ρόδο και άλλες πόλεις ελληνικές που ο βασιλιάς, ο κύριός τους, σύμφωνα με τη συνθήκη παραχώρησε στους Έλληνες και που γι' αυτές οι Έλληνες του καιρού εκείνου αντιμετώπισαν πολλούς κινδύνους και έκαμαν τιμημένους αγώνες. Αν λοιπόν και στους δύο αυτούς το έλεγε κάποιος, δε θα βρισκόταν κανείς, όπως είναι φανερό, να τον ακούσει.

[28] Λοιπόν εγώ θεωρώ πως έχουμε το δικαίωμα να αποκαταστήσουμε το δημοκρατικό πολίτευμα στη Ρόδο. Μα κι αν ακόμη δεν το είχαμε, όταν βλέπω τι κάνουν αυτοί οι άνθρωποι, θεωρώ χρέος να προτρέπω την επαναφορά της δημοκρατίας. Για ποιο λόγο; Γιατί, άνδρες Αθηναίοι, εάν όλοι είναι πρόθυμοι να ενεργούν με δικαιοσύνη, είναι ντροπή μόνοι εμείς να μη θέλουμε· εάν όμως όλοι οι άλλοι προετοιμάζονται ώστε να έχουν τη δυνατότητα να αδικούν, και μόνο εμείς προβάλλουμε ως πρόσχημα τη δικαιοσύνη και δεν αναλαμβάνουμε καμιά ευθύνη, αυτό δεν το θεωρώ δικαιοσύνη, αλλ' ανανδρία. Γιατί βλέπω ότι όλοι κερδίζουν τα δίκαιά τους, ανάλογα με τη δύναμη που έχουν. [29] Και μπορώ για το γεγονός αυτό να αναφέρω γνωστό σε όλους σας παράδειγμα. Υπάρχουν δύο συνθήκες ανάμεσα στους Έλληνες και στο βασιλιά, εκείνη που έκαμε η δική μας πόλη, την οποία όλοι εγκωμιάζουν, και έπειτα εκείνη που έκαμαν οι Λακεδαιμόνιοι αργότερα, την οποία βέβαια όλοι κατακρίνουν. Σ' αυτές τις δύο δεν έχουν οριστεί τα δικαιώματα με τον ίδιο τρόπο. Γιατί σε μία πολιτεία οι νόμοι καθιερώνουν κοινότητα και ισοτιμία δικαιωμάτων στους ιδιώτες, και στους αδύνατους και στους δυνατούς. Ως προς τα δικαιώματα όμως των ελληνικών πόλεων αποφασίζουν οι ισχυροί για τους ασθενεστέρους.


[30] Εφόσον λοιπόν σας είναι δυνατό να κρίνετε ποιο είναι το σωστό, πρέπει να εξετάσετε και πώς θα μπορέσετε να το εφαρμόσετε. Και θα το κατορθώσετε, αν θεωρηθείτε ότι είστε οι κοινοί προασπιστές της ελευθερίας όλων των Ελλήνων. Μου φαίνεται όμως, και το θεωρώ φυσικό, ότι είναι δυσκολότατο για σας να κάνετε αυτό που πρέπει. Όλοι οι άλλοι άνθρωποι δηλαδή έχουν να παλέψουν έναν αγώνα με τους φανερούς των εχθρούς· αν αυτούς τους νικήσουν, τίποτε δεν τους εμποδίζει να οικειοποιηθούν τα αγαθά. [31] Εσείς όμως, άνδρες Αθηναίοι, έχετε δυο αγώνες: και αυτόν που διεξάγουν οι άλλοι, και επιπλέον έναν ακόμα, που προηγείται και είναι πιο μεγάλος. Πρέπει δηλαδή, όταν αποφασίζετε, να νικήσετε αυτούς που έργο τους έχουν να πράττουν αντίθετα με το συμφέρον της πόλεως. Όταν λοιπόν εξαιτίας τους δεν μπορεί να γίνει τίποτε σωστό χωρίς αγώνα, είναι επόμενο να δοκιμάζετε πολλές ατυχίες. [32] Το γεγονός ωστόσο ότι πολλοί διαλέγουν χωρίς δισταγμό αυτή την πολιτική στάση ίσως έχει αιτία προπάντων τα κέρδη που έχουν από αυτούς που τους δίνουν χρήματα. Παρόλα αυτά δικαιολογημένα θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει ενόχους κι εσάς. Γιατί έπρεπε, άνδρες Αθηναίοι, να έχετε την ίδια αντίληψη για τη στάση ενός ατόμου μέσα στην πολιτεία μ' αυτήν που έχετε για την υπηρεσία του στο στρατό. Ποια είναι αυτή η αντίληψη; Θεωρείτε ότι αρμόζει εκείνος που εγκαταλείπει τη θέση στη μάχη, όπου τον έταξε ο στρατηγός, να χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα και να μη μετέχει στα κοινά. [33] Έπρεπε λοιπόν και αυτούς που εγκαταλείπουν την τάξη της πολιτείας την οποία μας παρέδωσαν οι πρόγονοι και ακολουθούν ολιγαρχική πολιτική να τους στερείτε το δικαίωμα να σας συμβουλεύουν. Όμως τώρα εσείς, ενώ θεωρείτε ότι οι σύμμαχοι που έχουν ορκιστεί να έχουν τον ίδιο εχθρό και φίλο μ' εσάς είναι οι καλύτεροι φίλοι σας, παράλληλα πιστεύετε ότι οι πολιτευόμενοι, που γνωρίζετε σαφώς ότι προτιμούν τους εχθρούς της πόλεως, αξίζουν τη μεγαλύτερη εμπιστοσύνη.

[34] Αλλά βέβαια, δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς τι να κατηγορήσει σ' αυτούς ή τι να κατακρίνει σ' εσάς τους άλλους: το δύσκολο έργο είναι να βρει με ποια λόγια ή με ποιες πράξεις θα επανορθώσει όσα τώρα δεν είναι σωστά. Ούτε είναι ίσως η ώρα να μιλήσει κανείς για όλα. Εάν πάντως, όσα έχετε αποφασίσει να κάμετε, μπορέσετε να τα επικυρώσετε με κάποια πράξη σύμφωνη με το συμφέρον σας, ίσως και οι άλλες υποθέσεις σας μία μία θα βελτιώνονται συνεχώς.

[35] Φρονώ λοιπόν ότι πρέπει να αρπάξετε γερά στα χέρια σας την υπόθεση αυτή των Ροδίων και να ενεργήσετε με τρόπο αντάξιο της πόλης μας, αναλογιζόμενοι με πόση ευχαρίστηση ακούτε όταν κάποιος ρήτορας επαινεί τους προγόνους σας και ανιστορεί τα κατορθώματά τους και απαριθμεί τα τρόπαια. Να θεωρείτε λοιπόν ότι οι πρόγονοί σας έστησαν αυτά τα τρόπαια όχι για να τα βλέπετε και να θαυμάζετε, μα και για να μιμείστε τις αρετές εκείνων που τα έστησαν.

Μτφρ. Β.Η. Τσακατίκας. χ.χ. Λόγοι του Δημοσθένη. Γ' Ολυνθιακός, Υπέρ της Ελευθερίας των Ροδίων, Ισοκράτη Επιστολή προς Φίλιππον. Εισαγωγή, μετάφραση, σημειώσεις.
 Αθήνα: ΟΕΔΒ. www.greek-language.gr/